Persoonlijkheidsstoornissen

Wat is een persoonlijkheidsstoornis?

Onze persoonlijkheid is het geheel van onze gedachten, gevoelens en gedragswijzen. Deze vormen een vast patroon en bepalen hoe we in het leven staan en met de mensen en gebeurtenissen om ons heen omgaan. Iedereen heeft zijn eigen unieke persoonlijkheid, maar al sinds de oudheid hebben mensen geprobeerd die verschillende persoonlijkheden in een aantal types onder te brengen. 

Wanneer spreken we van een persoonlijkheidsstoornis? 

• Als je innerlijke beleving en je gedragswijzen je in conflict brengen met de wereld om je heen. Dit uit zich onder andere in de manier waarop je jezelf en anderen ziet en interpreteert, je emotionele reacties, je omgang met anderen en de mate waarin je je impulsen kan beheersen.
• Je bent onbuigzaam en je kan je gedrag moeilijk aanpassen aan de eisen van een bepaalde situatie, activiteit of relatie.
• Je persoonlijkheidsprobleem is vroeg in je leven ontstaan en sindsdien vrijwel onveranderd gebleven. Het wordt niet veroorzaakt door een psychiatrische stoornis, een bepaalde ziekte of bijvoorbeeld middelengebruik.
• Je persoonlijkheid zit je dwars en vormt een hindernis voor succes op school, het werk of in relaties. 

In de DSM, het handboek dat als leidraad wordt genomen in de hedendaagse psychiatrie, worden tien verschillende persoonlijkheidsstoornissen opgenoemd.

• Mensen met een obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis zijn enorm perfectionistisch en streven ernaar alles in hun leven op extreme mate onder controle te hebben.
• Mensen met een afhankelijke persoonlijkheidsstoornis zijn erg onzelfstandig, onderworpen en hulpeloos en kunnen alleen functioneren als ze voortdurend gekoesterd, gerustgesteld en gesteund worden.
• Mensen met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis voelen zich altijd vreselijk verlegen en zijn extreem bang voor kritiek, vernedering en afwijzing.
• Mensen met een theatrale persoonlijkheidsstoornis zijn enthousiast en extravert maar willen voortdurend in de schijnwerpers en in het middelpunt van de belangstelling staan, waardoor anderen zich aan hen gaan ergeren.
• Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben een erg opgeblazen zelfbeeld, denken dat ze bijzondere rechten hebben en zijn daardoor ongevoelig voor de behoeften en gevoelens van anderen.
• Mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis hebben een heel wankel zelfbeeld en worden daardoor voortdurend heen en weer geslingerd door hun emoties. Hun leven is erg intens en chaotisch.
• Mensen met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis zijn buitengewoon wantrouwig tegenover anderen en interpreteren de gedragingen van anderen steevast op de meest negatieve wijze.
• Mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis gedragen zich voortdurend buitengewoon onverantwoordelijk. Ze houden geen rekening met de rechten van anderen, de normen van de samenleving, moraal en wet.
• Mensen met een schizoïde persoonlijkheidsstoornis zijn typische eenzaten: mensen die met niemand een diepe binding aangaan en als een geïsoleerd eilandje in de wereld staan.
• Mensen met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis zijn net als de voorgaande erg op zichzelf, maar zien, doen en zeggen dingen doorgaans ook op een eigenaardige manier.  

Iedereen herkent in deze profielen misschien wel iets van zichzelf. Elk van de bovengenoemde persoonlijkheidsstoornissen zijn immers varianten van meer 'normale' persoonlijkheden, maar dan in een erg extreme vorm. Hun karaktertrekken kunnen op zich wel positief en nuttig zijn, maar net omdat ze zo'n extreme vorm aannemen vormen ze een hindernis in plaats van een hulp. Het gaat immers echt om stoornissen.

Behandeling van een persoonlijkheidsstoornis

Een persoonlijkheidsstoornis kan niet echt worden behandeld, het is niet iets wat te genezen valt. Toch kan psychotherapie je enorme diensten bewijzen.

Een eerste stap daarbij is inzicht krijgen in wie je bent en hoe jij, met je unieke persoonlijkheid, in elkaar steekt. Je leert wat jouw unieke kracht is én wat jouw persoonlijke valkuilen zijn. Vervolgens kan je daar beter mee leren omgaan. Je haalt dan de scherpe kantjes van je persoonlijkheid er wat af.

Een meer ambitieuze aanpak is dat je probeert de confrontatie aan te gaan met de hinderlijke aspecten van je persoonlijkheid. Iemand die extreem verlegen is, kan bijvoorbeeld gaan trainen om toch in het openbaar te spreken of in een groep te gaan staan. Iemand die erg perfectionistisch is, kan oefenen met het aanvaarden van dingen die niet helemaal perfect zijn, enzovoort.

Oorzaken van een persoonlijkheidsstoornis

Onze persoonlijkheid, en dus ook een persoonlijkheidsstoornis, wordt gevormd door een combinatie van aanleg (je temperament) en hoe je omgeving daarop reageert. Dit gebeurt al in de vroege kindertijd, door de manier waarop onze ouders, of andere mensen die voor onze zorg instaan, op ons en onze specifieke karaktereigenschappen reageren. 

Net die combinatie van aanleg enerzijds en wat we leren in de omgang met anderen anderzijds maakt dat twee kinderen die in eenzelfde gezin zijn opgevoed, toch heel verschillend zijn.

Maar kinderen met een zelfde soort aanleg kunnen zich ook totaal verschillend ontwikkelen. Het ene kind kan uitgroeien tot een volwassene met een min of meer evenwichtige persoonlijkheid, terwijl een ander kind, dat in totaal verschillende omstandigheden opgroeit, het risico loopt om een persoonlijkheidsstoornis te ontwikkelen.

Kun je zelf iets doen bij een persoonlijkheidsstoornis?

Merk je dat je steeds opnieuw tegen dezelfde problemen aanbotst in je leven, dan kan je eens nagaan of dit te maken heeft met hoe jij als persoon in elkaar steekt. Heeft het te maken met hoe jij naar zaken kijkt, hoe jij zaken beleeft of aanvoelt, hoe jij zaken doorgaans aanpakt?

Praat met andere mensen over je problemen en vraag hen hoe zij de zaken aanvoelen of problemen aanpakken. Kijk wat je van hen kan leren. 

Psychotherapie kan je enorm helpen om tot zelfinzicht te komen. Ook andere zaken kunnen helpen, zoals (zelfhulp)boeken lezen of een dagboek lezen. 

Een goede dagstructuur en gezonde leefgewoonten zijn voor iedereen belangrijk om een geestelijk gezond leven te leiden. Door een gezonde en evenwichtige levensstijl verklein je het risico dat je ernstig uit het lood geslagen wordt door problemen en moeilijkheden die eigen zijn aan je specifieke persoonlijkheid.

• Waarom ben je zo? Over persoonlijkheidsstoornissen. - M. Thunnissen - ISBN 9789066116887
• Nul empathie: een theorie van menselijke wreedheid. - S. Baron-Cohen - ISBN 9789057123436
• Engelenkracht. Verslag over een dissociatieve stoornis. - R. Merlim -
  ISBN 9789078761150
• Mindfulness en schematherapie. Praktische training bij persoonlijkheids- problematiek. - M. van Vreeswijk; e.a. - ISBN 9789031362745