Verwaarlozing en mishandeling

Wat is verwaarlozing en mishandeling?

Als mensen je slecht behandelen kan dat tot traumatische situaties leiden, en een ernstig en blijvend psychisch lijden veroorzaken. Ook heb je meer kans op gezondheidsproblemen (hartfalen, longaandoeningen …), het stellen van meer risicovol gedrag (middelenmisbruik, het aangaan van (onveilige) seksuele contacten op jongere leeftijd), en een grotere kans op slachtoffer- of daderschap op latere leeftijd. 

Emotionele verwaarlozing in de kindertijd en psychische en lichamelijke mishandeling kunnen een kind zodanig beschadigen dat het er een leven lang de gevolgen van draagt. Ook pesten, op school of op het werk, kan ernstige psychische gevolgen hebben. 

We spreken van emotionele verwaarlozing als een kind niet de liefde, warmte en aandacht krijgt die ieder kind nodig heeft. Maar men spreekt ook van verwaarlozing als een kind verwend wordt en niet de grenzen krijgt die het nodig heeft. 

Bij psychische mishandeling wordt een kind bijvoorbeeld voortdurend belachelijk gemaakt, gekleineerd of uitgescholden. Als iemand slaag krijgt of seksueel misbruikt wordt, gaat het om lichamelijke mishandeling. Uit onderzoek blijkt dat als een kind getuige is van intrafamiliaal/huiselijk geweld dit dezelfde gevolgen kan hebben als wanneer een kind zelf fysiek zou mishandeld worden.

Van pesten spreken we als mensen je belachelijk maken, zaken doen die je fysiek of emotioneel pijn doen of kwaad of machteloos maken. Er is een groot verschil tussen plagen en pesten. Bij plagen staan mensen op een gelijk niveau: nu eens plaagt de ene de andere, dan weer omgekeerd. Plagerijen zijn nooit kwaad bedoeld. Bij pesten is er altijd een slachtoffer. Er is een duidelijk machtsonevenwicht tussen wie pest en wie gepest wordt. Pesters pesten net om hun slachtoffers duidelijk te maken dat ze machtiger zijn. 

Cyberpesten is een vorm van pesten waarbij pesters via elektronische media zoals internet of mobiele telefonie iemand kwetsend materiaal toesturen of kwetsende dingen over iemand verspreiden. Ook hier is het de bedoeling op deze manier macht over een persoon uit te oefenen.

Zware gevolgen

Zowel bij verwaarlozing en mishandeling in de kindertijd als bij pesten kunnen de psychische gevolgen voor het slachtoffer bijzonder ernstig zijn. 

Slachtoffers kampen met angsten, faalangst, stress, grote onzekerheid, eenzaamheid en sociaal isolement. Kinderen die verwaarloosd en mishandeld werden kunnen het later moeilijk hebben om iemand te vertrouwen en met iemand een intieme relatie aan te gaan. Zeker als ze mishandeld werden door mensen die ze eigenlijk het meest hadden moeten kunnen vertrouwen: hun ouders of de mensen die hen opvoeden.

Ook slachtoffers van pestgedrag hebben het moeilijk om daarna relaties aan te gaan en mensen te vertrouwen.

Kinderverwaarlozing en -mishandeling zijn vaak de kiem voor psychische problemen in het latere leven. We moeten dus alles in het werk stellen om kinderverwaarlozing en -mishandeling te voorkomen.

Behandeling bij verwaarlozing en mishandeling

Therapie

Psychotherapie kan helpen om kwetsuren uit je kindertijd of pestervaringen te verwerken, om opnieuw zelfvertrouwen te krijgen en te leren vertrouwen krijgen in andere mensen. Soms is hiervoor een intensieve en langdurige therapie nodig. Een slechte kindertijd kan je zoveel schade toebrengen dat de ontwikkeling van je persoonlijkheid erdoor bepaald wordt. 

Toch hoef je niet te wanhopen. Heel wat mensen vinden dankzij therapie en de steun van lotgenoten een manier om toch een volwaardig en bevredigend leven uit te bouwen. 

Andere stappen richting hulp

Daarnaast kan je bv. via yoga, mindfulness, en simpelweg bewegen je stress doen dalen en/of je stem vinden door creatief aan de slag te gaan. Ook neurologische feedback/therapie of EMDR kunnen uitkomst bieden.

Contact met lotgenoten kan ook heel zinvol zijn. Zo is er Echo lotgenotenwerking voor overlevers van kindermishandeling.

Training

Word je om welke reden dan ook vaak gepest, dan is het misschien zinvol om een training te volgen om beter voor jezelf op te komen. Dat kunnen trainingen in sociale vaardigheden zijn, assertiviteitstrainingen, maar ook trainingen in zelfverdedigingstechnieken of judo. 

Uiteraard is het niet alleen de mishandelde of gepeste persoon die behandeld moet worden. In de eerste plaats moet gezorgd worden dat de omgeving van het slachtoffer haar gedrag verandert. Bij kinderverwaarlozing en -mishandeling is het belangrijk dat het gezin ondersteund wordt om op een andere manier om te gaan met moeilijkheden en spanningen. Pestgedrag in scholen en op het werk moet onmiddellijk en kordaat aangepakt worden.

Oorzaken van verwaarlozing en mishandeling

Ouders verwaarlozen of mishandelen hun kinderen zelden omdat ze het slecht met hen voorhebben. Meestal gaat het om mensen die zelf problemen ervaren: dat kan om psychische problemen gaan zoals depressies of verslavingen, of om relatie- of geldproblemen. Slechte leefomstandigheden, bijvoorbeeld door financiële problemen, kunnen voor spanningen zorgen die de ouders vervolgens afreageren op hun kind. De kinderen zijn het slachtoffer van het gebrek aan draagkracht van hun ouders. 

Pesten is een pest

Pestkoppen hebben wel degelijk de bedoeling om anderen te schaden. Vaak pesten ze om hun eigen onzekerheid te verbergen en via hun pestgedrag macht uit te oefenen. Pesters handelen zelden in hun eentje. Ze kunnen pas hun gang gaan als ze om zich heen mensen verzamelen die ofwel actief meedoen ofwel zwijgend toekijken. Meestal grijpen deze mensen niet in uit angst om zelf het slachtoffer van de pesterijen te worden.

Ook hier speelt de omgeving een rol: pesten gebeurt vaker in situaties waar mensen geconfronteerd worden met veel frustraties of een onaangename sfeer in de groep. Het pesten is dan een soort uitlaatklep. 

Iedereen kan het slachtoffer worden van pesterijen, maar bepaalde mensen lopen meer risico. Het gaat om mensen die niet goed voor zichzelf kunnen opkomen, die een duidelijk zwakke plek hebben (een afwijkend uiterlijk, een accent, slim of juist niet zo slim zijn) of die anders zijn dan de doorsnee mensen in de groep. Dat is bijvoorbeeld het geval bij kinderen met autisme. Maar de aanleiding kan ook gewoon zijn dat je een ander soort hobby hebt of afwijkende overtuigingen, waarden en normen.

Kan je zelf iets doen bij verwaarlozing en mishandeling?

Heb je de indruk dat een kind in je omgeving thuis verwaarloosd of mishandeld wordt, dan zal je niet meteen weten hoe je daarmee moet omgaan. Wellicht ben je bang om je te moeien met de thuissituatie van anderen, maar wil je het kind graag helpen. 

Het is zelden een goed idee om de ouders rechtstreeks aan te spreken over je vermoedens. Het is namelijk erg moeilijk in te schatten wat de reactie van de ouders zal zijn. Wanneer je erg ongerust bent, is het wel een goed idee om je ongerustheid te signaleren aan professionele hulpverleners: leerkrachten, mensen van het Centrum voor Leerlingenbegeleiding (CLB), of een Vertrouwenscentrum kindermishandeling (VK).

Bij een Vertrouwenscentrum kan je in principe dag en nacht terecht als je vragen hebt of ongerust bent. Je vraag wordt normaal gezien anoniem behandeld. Het Vertrouwenscentrum schakelt in geval van ongerustheid het hele netwerk rond het kind in om te zoeken naar een manier om de ouders te bereiken en te ondersteunen.

Warme momenten

Kinderen die thuis verwaarloosd of mishandeld worden, kunnen enorm veel deugd hebben aan volwassenen die wel aandacht en liefde geven. Je kan heel veel kleine dingen doen voor het kind in kwestie: aandacht geven en belangstelling tonen voor school, hobby's, vriendjes. Complimentjes geven en knuffelen. Of het kind eens uitnodigen om samen een leuke namiddag door te brengen, te blijven eten of logeren. Al die fijne, warme momenten kunnen voor het kind een enorme opsteker zijn. 

Het gaat er dus niet over dat je de situatie per se moet oplossen, maar wel dat het kind zich gezien en gehoord voelt, extra steun en positieve ervaringen meekrijgt. Laat het kind vrij in het al dan niet over de situatie te willen praten. Wees transparant naar het kind toe als je stappen onderneemt. Beloof geen absolute geheimhouding als de veiligheid/integriteit van het kind in het gedrang komt.

Wordt je kind gepest, probeer het dan aan de praat te krijgen over de pesterijen. Neem het verhaal van het kind ernstig, zeg niet zomaar dat het 'flink' moet zijn en maak in ieder geval duidelijk dat het pesten niet zijn schuld is. Bespreek met je kind hoe het een volgende keer het pestgedrag zou kunnen aanpakken. Neem ook zo snel mogelijk contact op met een leerkracht of trainer en zoek samen naar oorzaken en oplossingen voor het pestgedrag. Neem zelf liever geen contact met de ouders van het pestende kind. Laat dat over aan de leerkracht.

Help je kind uiting te geven aan de nare ervaringen. Stimuleer het om dingen te doen die het graag doet en goed kan, en geef het complimenten zodat zijn zelfvertrouwen groeit. 

Zelf gepest

Word je zelf gepest, zoek dan een vertrouwenspersoon met wie je hierover kan praten. Accepteer het pesten niet en ga er niet van uit dat het vanzelf zal stoppen. Schrijf alles op: dat kan opluchten, maar het kan ook belangrijk zijn bij een eventuele rechtszaak of schadeclaim. Maak tijd vrij voor zaken die je goed kan en waar je je goed bij voelt, zoals een sport of hobby. Creëer zo voor jezelf eilandjes van welbevinden en een manier om je zelfvertrouwen terug te vinden.

Laat je door iemand die je vertrouwt adviseren en helpen. Op het werk kan dat de personeelsdienst zijn, de vertrouwenspersoon, de bedrijfsarts of de sociale dienst of de vakbondsafgevaardigde.

• Mijn meneer. - T. van Lieshout - ISBN 9789021442020
• Je mag weer mens zijn. Helende woorden voor slachtoffers van geweld. - L. Van Mellaert - ISBN 9789043514827
• Een groot geheim in een klein hoofdje. Stilstaan bij seksueel misbruik in theorie en praktijk. - H. De Pauw - ISBN 9044117599
• Over leven na geweld: slachtoffers vertellen hun verhaal.
  K. Opmeer - ISBN 9789023248026
• Grenzen op het werk. Een praktische gids rond ongewenst gedrag.
  M. Luyens - ISBN 9789020951394

Voor kinderen en jongeren:

• De pijn voorbij. - L. Descamps - ISBN 9789059323926
• Pestkoppen en windbuilen. - G. Didelez - ISBN 9789022328033
• Rood of waarom pesten niet grappig is - J. de Kinder - ISBN 9789058388483
• Once I Was Very Very Scared - Ippen, C. G. (Engelstalig boekje te bekijken in pdf-vorm via deze link)

Website:

cybersquad.be

CyberSquad is een beweging voor jongeren, door jongeren op initiatief van Child Focus. Hier kan je terecht als je bv. slachtoffer bent van cyberpesten.