Eenzaamheid bij jongeren

"Een online uitlaatklep volstaat niet: eenzaamheid bij jongeren is een groot taboe."

Ze zet het geestelijk welzijn van jongeren hoog op de agenda, pleit voor minder regeltjes en heerlijk heldere communicatie en maant politici aan om in dialoog te gaan met de jeugd. Alexandra Smarandescu, voorzitter van de Vlaamse Jeugdraad en lid van het maatschappelijk relancecomité, bruist van de ideeën. "Beleidsmakers denken te veel na of er wel voldoende draagvlak is: creëer een draagvlak, denk ik dan."   

Je bent Voorzitter van de Vlaamse Jeugdraad, Alexandra. Voor de mensen die de organisatie niet kennen: wat doen jullie precies?

- De Vlaamse Jeugdraad is het officieel adviesorgaan van de Vlaamse regering. Wanneer iemand van de Vlaamse regering of het parlement een wetgevend initiatief neemt, zijn ze verplicht ons om advies te vragen. Wij gaan na wat de gevolgen zijn op kinderen en jongeren. We betrekken hen er zelf bij, kloppen aan bij experten en schakelen andere jongerenorganisaties in. Die consultatieronde resulteert in een advies. Verder kunnen we ook zelf initiatieven nemen, rond geestelijk welzijn bijvoorbeeld.

Je bent ook lid van het maatschappelijk relancecomité, dat onze samenleving uit de crisis moet loodsen. Welke rol heb je daarin gespeeld?

- Ik heb vooral het perspectief van kinderen en jongeren erin proberen te brengen, omdat daar tijdens de eerste golf te weinig aandacht voor geweest is. Of het nu gaat over onderwijs, mobiliteit of digitalisering: elk domein raakt aan jongeren. We hebben de fouten van de eerste golf grondig bestudeerd, om te vermijden dat we ze tijdens de tweede golf opnieuw zouden maken. Het goede nieuws is dat we nu meer weten over het virus en de gevolgen ervan op het sociale weefsel. Verder hebben we aandacht gehad voor uitdagingen die al bestonden voor corona, maar die vandaag scherper zijn geworden. Ik denk aan jongeren en kinderen in kwetsbare situaties. We kunnen de coronacrisis aangrijpen als een momentum om dingen fundamenteel te veranderen.

Schrapsessies

Kan je heel concreet zeggen wat die aanbevelingen zijn? De tweede golf is ondertussen een feit'¦

- Er moet meer aandacht zijn voor mensen in precaire situaties. De gevolgen komen bij hen des te harder aan. Zo kan je maatregelen nemen tegen armoede, maar ook investeren in wonen. Een andere aanbeveling is differentiatie in het onderwijs: voor sommige leerlingen is fysiek niet naar school kunnen,  een kolossaal probleem. Je zou hen prioriteit kunnen geven wanneer de scholen gedeeltelijk heropenen. We hebben ook gehamerd op minder regulering. Met schrapsessies kunnen we de regels eenvoudiger maken zodat zorg sneller en doelgerichter bij de juiste personen terechtkomt.

De scholen te snel dicht gooien is dus geen goed idee?

- Absoluut niet. We hebben heel duidelijk gesteld dat de scholen pas als allerlaatste de deuren zouden moeten sluiten. En als het toch gebeurt, moeten we ze opnieuw als eerste openen. We hebben ook bezorgdheden geuit over het thuisonderwijs op woensdagen. Dat is allesbehalve evident voor kwetsbare kinderen maar ook voor ouders omdat je je anders moet organiseren. De technologische vooruitgang is snel gegaan, dat is prima, maar kinderen moeten ook laptops hebben. Verder vind ik dat de communicatie beter moet, meer op maat. Het is een illusie te denken dat iedereen de krant leest of het journaal bekijkt. De overheid zou zich voor haar communicatie laten bijstaan door gedragswetenschappers. Hoe dan ook: de communicatie moet gestroomlijnder. De warrige communicatie van de voorbije maanden had nefaste gevolgen: het vreet echt aan mensen en voedt de onzekerheid.

Schadebeperking

De provincie Antwerpen nam strenge maatregelen om de tweede golf in te dijken. Terecht?

- Dat vind ik moeilijk in te schatten. De publieke opinie vond in het begin van de crisis dat er niet snel genoeg werd ingegrepen, de recente maatregelen in Antwerpen werden dan weer te drastisch bevonden. Het is snel gekanteld. Ik begrijp de maatregelen, maar betreur het dat we het zo ver hebben laten komen. De langverwachte contacttracing bijvoorbeeld staat nog altijd niet op punt. We hebben toch lessen geleerd uit de eerste golf, niet? Nu leek het wel alsof we de tweede golf aan het afwachten waren. Voor alle duidelijkheid: ik roep iedereen op om de maatregelen te volgen. Beleidsmakers hebben een collectieve verantwoordelijkheid, ieder van ons een individuele verantwoordelijkheid.  De balans tussen de twee is fragiel. Mensen zeggen: we hebben zo hard ons best gedaan en nu is het weer terug naar af.

In een interview met De Standaard zei u dat politiek te veel aan schadebeperking doet en te weinig vooruitblikt.

- Ons beleid wordt overrompeld, waardoor het moeilijk is om op lange termijn krijtlijnen uit te tekenen. We maken het onszelf moeilijk. In crisissituaties zou je meteen moeten terugschakelen naar essentiële zaken. Beleidsmakers denken te veel na of er wel voldoende draagvlak is: creëer er een, denk ik dan. Heldere communicatie is daarvoor belangrijk. Zodat mensen snappen dat de maatregelen in hun voordeel zijn. Daarin schiet de politiek tekort, vind ik.

U noemt psychisch welzijn als een van de belangrijkste prioriteiten. Waarom eigenlijk?

Omdat het een thema is waar veel jongeren mee te maken hebben, dat merk ik uit gesprekken met mijn eigen vrienden. Voor veel mensen betekent opgroeien vooral de vrijheid hebben om dingen te doen en beslissingen te nemen. Maar die vrijheid houdt onvermijdelijk ook veel druk in. Ik stel vast dat veel van mijn vrienden zich niet goed voelen, maar er niet open over praten. Soms merk je dat er iets mis is: als jongeren niet meer komen opdagen of laat afzeggen bijvoorbeeld. Het gaat niet goed, is iets wat we niet over onze lippen krijgen. Ook niet bij onze dichte vrienden. Maar als je het gesprek open aangaat, kom je dichter tot elkaar. Mensen denken dat zij de enige zijn bij wie het niet gaat, maar dat klopt natuurlijk niet. Je bent heus niet de enige met problemen.

Façade

Is eenzaamheid een probleem bij jongeren? Dat hoor je wel eens vaker.

- Dat klopt. Het is heel frappant omdat je bij eenzaamheid veeleer aan ouderen denkt. Maar er zijn ook best veel jongeren die zich eenzaam voelen. Sommigen vinden dat ze niet passen in de context waarbinnen ze leven en weten niet waarheen. Dat spoort niet met de sociale media. In principe zou je kunnen aansluiten bij gelijkdenkenden, maar zo werkt het niet. Je kan je mening misschien wel kwijt op een platform, maar dat komt niet in de buurt van een fysieke ontmoeting. Samen wandelen, op het laatste nippertje eens afspreken: dat maakt het verschil. Men gaat er van uit dat jongeren een online uitlaatklep hebben, maar dat volstaat niet. Eenzaamheid is een groot taboe. Je hebt misschien veel contacten, maar dat zegt niets over de diepgang ervan. Het is heel moeilijk om een façade op te houden.

Wat kan er gebeuren, wat moet er gebeuren?

- Het allerbelangrijkste is laagdrempelige hulpverlening. Je moet kunnen bellen of chatten. Ook anonimiteit is belangrijk. Jongeren moeten hun ei kwijt kunnen maar willen niet dat er verder iets mee gedaan wordt. Tijdens de coronacrisis hebben we het aantal oproepen zien verdriedubbelen. Dat geeft aan hoe belangrijk het is. Er is veel in geïnvesteerd, maar het mag allemaal nog wat structureler. Ook de diepgang en de oprechte connectie is belangrijk, net als de bereikbaarheid. Er is nog wel wat werk aan de winkel. Voor sommigen is een babbel trouwens niet genoeg. We moeten er daarom op toezien dat ook de jongerenvoorzieningen naar behoren kunnen blijven werken. Ook tijdens een crisis. Jongeren kwamen voor de hartverscheurende keuze te staan: ofwel ga je in de voorziening in lockdown, ofwel ga je naar huis. Kies je voor het eerste, dan was bezoek niet mogelijk en wist je ook niet wanneer dat wel opnieuw mocht. Maar thuis blijven is niet voor elke jongere even veilig. Verder moeten we met jongeren in gesprek gaan. Vul niet alles in voor hen, maar ga de dialoog aan. "

Schoenen

Scholen zijn een belangrijke ontmoetingsplek voor jongeren. Welke rol kunnen zij spelen?

- Scholen worden nog al te vaak gezien als plekken waar louter kennisoverdracht gebeurt. Dat is een misvatting. Men redeneert dat aandacht voor psychisch welzijn ten koste gaat van de kennisoverdracht. Dat is achterhaald: een kind dat zich goed voelt, leert vlotter. Ook het omgekeerde is waar: goede resultaten zijn goed voor het welzijn van kinderen. Die misconceptie moet zo snel mogelijk de wereld uit. Scholen hebben een grote impact op het psychisch welzijn, ze moeten daar meer ruimte voor maken in het curriculum. Wij pleiten ervoor om meer aandacht te hebben voor het mentale.

Tot slot: jongeren krijgen vandaag af te rekenen met veel onzekerheid. Heb jij goede raad? 

- Wat mij helpt, is tijd nemen voor jezelf. Alles is een kwestie van perspectief. Natuurlijk is corona niet fijn, maar we hebben wel tijd gekregen om terug te plooien op onszelf. We kunnen op een andere manier nadenken over de dingen. Je kan op zoek gaan naar de positieve zaken van iets dat op het eerste zicht erg negatief is. Omgekeerd ook: misschien zijn er dingen die jij heel positief vindt, maar waar kwetsbare groepen het moeilijk mee hebben. Zo leer je empathisch zijn. Het kan geen kwaad om je eens in de schoenen van iemand anders te verplaatsen.